نظارت و حفاظت دریاها برای کشورهایی که از این موهبت الهی برخوردار هستند اهمیت بالایی دارد. هر چند ساده ترین سطوح اینکار توسط هر هواپیمایی قابل اجرا است اما نیازهای عملیاتی نیروهای نظامی و پیشرفت شناورهای سطحی و زیرسطحی وجود هواپیماهای تخصصی گشت دریایی را ضروری می‌سازد.به گزارش مشرق، در واقع ویژگی‌هایی چون مداومت پروازی بالا، تطابق مناسب با آب و هوای دریایی، وجود انواع سامانه‌های اپتیکی، الکترونیکی و مخابراتی که هر یک برای کاربرد خاصی طراحی شده است شکل دهنده یک هواپیمای گشت دریایی است. حتی با وجود انواع هواپیماهای بدون سرنشین، کشورهای مختلف از آمریکا گرفته تا چین علاوه بر استفاده از پهپادها چنین هواپیماهای مخصوص گشت دریایی را نیز همچنان توسعه می‌دهند که یکی از دلایل مهم آن تجمیع انواع سامانه‌های مورد نیاز برای عملیات‌های دریایی است.در ایران از پیش از انقلاب هواپیمای لاکهید پی-3اف اوریون به عنوان هواپیمای مخصوص گشت دریایی به انجام وظیفه مشغول است. اوریون هواپیمایی با چهار موتور توربوپراپ است که این موتورها از همان خانواده موتورهای مورد استفاده هواپیمای ترابری معروف لاکهید سی-130 هستند. سرعت بیشینه این هواپیما در حدود 750 و سرعت پیمایشی عادی آن حدود 600 کیلومتر بر ساعت، برد نهایی نزدیک به 9000 کیلومتر، سقف پرواز 10400 متر و دارای قابلیت حمل حدود 9100 کیلوگرم محموله در جایگاه‌های زیر بال و داخل بدنه است.این هواپیما در زمان جنگ تحمیلی منشأ خدمات بسیاری در نظارت بر عرصه دریاهای جنوبی کشور بوده و اطلاعات کشتی‌های عبوری در منطقه را ارسال کرده و به کمک پروازهای طولانی و دور و دراز همین هواپیما بسیاری از کشتی‌های حامل سلاح برای رژیم بعثی عراق شناسایی شد.پی-3اف اوریون نیروی هوایی ارتشاما با ساخت هواپیمای ایران-140 بستر مناسب برای توسعه یک هواپیمای گشت دریایی جدید برای گسترش ناوگان مربوطه و شاید در آینده جایگزینی با اوریون‌ها فراهم شد. در این گزارش به معرفی مشخصات اعلام شده در نمایشگاه‌های هوایی از این هواپیمای جدید گشت دریایی می‌پردازیم.ایران-140 که در واقع نمونه تولید داخل هواپیمای آنتونف-140 است به صورت پایه به عنوان یک هواپیمای مسافربری منطقه‌ای طراحی شده است. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشورمان چند سالی پس از شروع برنامه ایران-140 طرح سه نمونه توسعه داده شده از روی ایران-140 برای مقاصد نظامی را معرفی کرده و در نمایشگاه‌های مختلفی ماکت‌های دارای جزئیات از آن را به نمایش گذاشته است. یک نمونه رادار هوابرد، یک نمونه باربری نظامی دارای درب بارگیری(رمپ) از انتهای بدنه و یک نمونه گشت دریایی با نام عقاب(Iran-140MP) که دو نمونه آخر همچنان در نمایشگاه‌های مختلف معرفی می‌شوند.ایران-140 به صورت استاندارد از دو موتور توربوپراب کلیموف تی-وی-3-117 با توان هر یک 2466 اسب بخار بهره برده و قابلیت حمل 52 نفر را دارد. بیشینه سرعت آن در حدود 575 و سرعت پیمایشی آن 460 کیلومتر بر ساعت است.نمونه گشت دریایی ایران-140 با هدف پاسداری از مرزهای آبی کشور برای مأموریت‌های دیده بانی، مراقبت و شناسایی و ردیابی اهداف سطحی و زیر سطحی، گشت ساحلی، جستجو و نجات، کنترل آلودگی، اعمال قانون و حفاظت از مناطق ویژه اقتصادی به سامانه هایی چون دوربین حرارتی و ویدئویی، رادار شناسایی سطحی، سامانه تشخیص امواج مختلف، تجهیزات شناسایی زیردریایی و تشخیص آلودگی های سطحی مجهز شده است. در جدول زیر به مقایسه اطلاعات کلی نوع پایه و گشت دریایی ایران140 و همچنین پی-3 پرداخته ایم. به گزارش مشرق، مهمترین تجهیزات مأموریتی ایران140 دریایی شامل سامانه جلونگر فروسرخ(FLIR)، رادار جستجو، پشتیبانی اقدامات الکترونیکی(ESM)، ضبط و بازتولید کننده ویدئویی(VRR)، تشعشع سنج ماکروویو(MWR) برای تشخیص سامانه‌ها وسیگنال‌های راداری فعال در منطقه، لینک-پایین ویدئو(Video Down Link) برای ارسال تصاویر، سامانه دفع اقدامات الکترونیکی(CMDS)، سامانه ضد عمل فروسرخ(IRCM) برای انحراف موشک‌های آشیانه یاب حرارتی، تشخیص دهنده ناهنجاری مغناطیسی(MAD) برای کشف زیردریایی ها، بسته جستجو و نجات(Kit SAR) و سانوبویی دیسپنسر برای پرتاب چندین عدد سانوبویی برای کشف زیرسطحی‌ها است.همچنین برای این هواپیما دوربین دستی پایدار(Stable) شده، پنجره های حبابی برای بهتر دیدن بیرون هواپیما، بسته های امداد و نجات، درب کشویی و سامانه پرتاب تجهیزات، اهداف کاذب پروازی یدک شونده در نظر گرفته شده و سامانه‌های تشخیص دوست از دشمن(IFF)، گیرنده هشدار راداری(RWR) و ناوبری تاکتیکی هوایی(TACAN) نیز در این هواپیما به کار رفته است.دوربین دوچشمی پایدار شده کار دوربین های پرقدرت دوچشمی را حتی از سکوی نصبی که دائماً در حال حرکت است ممکن می کند. این وسیله قابلیت حذف مشکلات لرزش لنز را با داشتن ژیروسکوپ عمودی و افقی و حسگرهای لرزش که هر حرکت دوربین، واحد ریزپردازنده و موتورهای تطابقی را حس می کنند، دارد.اهداف کاذب پروازی یدک شونده پشت هواپیما یدک کشیده شده و به عنوان هدف ترجیحی که موشک های دشمن را منحرف می کند با ایجاد یک هدف راداری بزرگتر عمل می‌کند. بعد از اینکه سامانه هشدار راداری، تهدید را شناسایی کرد هدف کاذب رها شده و علائم کاذب را ایجاد می نماید.نمای گرافیکی ایران-140 گشت دریاییرادار رزمی نیز در واقع رادار نقشه برداری سطحی بمنظور ناوبری، هواشناسی، تشخیص چراغ دریایی و امواج برای هدایت هواپیما بوده و ناوبری با بکارگیری داده های سامانه ناوبری هواپیما اجرا می‌شود. همانطور که در تصویر بالا دیده می‌شود برخی سامانه‌ها زیر دماغه، بالای کابین خلبان و زیر بدنه نصب شده‌اند و میله انتهای هواپیما نیز مربوط به سامانه MAD است.سامانه ضد عمل فروسرخ(IRCM) بدین صورت کار می‌کند که در هنگام شناسایی موشک دشمن با حسگر سامانه MWR و سپس پردازش آن در واحد الکترونیکی کنترل، این واحد دستور وارد عمل شدن سامانه IRCM را می‌دهد و سر جمینگ IRCM به سمت موشک جهتگیری می کند. نهایتاً جمینگ لیزری این بخش، فعال شده و حسگر موجود در سر موشک را مختل می کند. تمام این عملیات در کمتر از یک ثانیه اجرا می شود.هر چند هواپیماهای پی-3 کشورمان قابلیت حمل برخی تسلیحات را داشتند اما به جز تصاویر و ماکت‌ها که در آنها موشک ضد کشتی زیر بال ایران-140 دریایی دیده می‌شود اطلاعات دیگری از مسلح بودن آن منتشر نشده است. طبق تصاویر، ایران-140 دریایی دارای محفظه داخلی حمل سلاح نیست و تنها از جایگاه‌های زیر بال برای حمل احتمالی سلاح می‌تواند استفاده کند.به عنوان مثال در تصویر زیر ایران140 دریایی مسلح نمایش داده شده هر چند که محل نصب موشک بسیار نزدیک به پروانه‌های موتور بوده و موشک هم از نوع ضد کشتی هارپون است و نیز شکل سامانه اپتیکی زیر دماغه کمی با سایر تصاویر تفاوت دارد و درنتیجه این تصویر کمتر قابل اتکا می‌شود اما نشان از وجود احتمال تسلیح این پرنده است.تصویری که ایران140 دریایی را مسلح به موشک هارپون نمایش می‌دهدهمچنین برای مقایسه بهتر این هواپیما با اوریون‌ها باید مواردی چون سرعت بیشینه و گشت زنی، برد عملیاتی و مداوت پروازی آن نیز اعلام شود اما با در نظر داشتن اینکه در صورت استفاده از موتور یکسان تفاوت‌های چشمگیری بین این نمونه و ایران-140 معمولی نمی‌تواند وجود داشته باشد این انتظار می‌رود که به جز میزان محموله قابل حمل در برخی مشخصه‌های دیگر نیز اوریون چهار موتوره و بزرگتر، از ایران-140 دریایی بهتر باشد.هر چند که مقایسه علمی باید بین این نمونه با انواع هم رده خارجی آن اجرا شود اما در عمل مقایسه بین این دو نمونه به دلیل حضور هر دوی آنها(حال و آینده) در نیروی هوایی ارتش نادرست و خالی از فایده نیست. البته در مصاحبه چندی پیش معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش با مشرق، تصریح شده است که برد و مداومت پروازی در ایران-140 دریایی بسیار مورد توجه قرار گرفته و با افزایش میزان سوخت، این مؤلفه‌ها افزایش قابل توجهی نسبت به ایران140 عادی داشته است. البته اینکه در این زمینه‌ها از پی-3 فراتر خواهد رفت یا خیر هنوز اعلام نشده است تا در مقایسه مورد استفاده قرار دهیم.ماکت برش خورده ایران140 دریایی، دو برجستگی زیر بدنه قاعدتاً محفظه تجهیزات راداری هستندنکته اینجاست که حتی اگر عمر عملیاتی پی-3ها همچنان قابل تمدید باشد، افزودن به قابلیت‌ها و ایجاد تغییر در آنها دشوارتر از اعمال این تغییرات در هواپیمایی است که کاملاً در کشور مونتاژ شده، 70 درصد آن ساخت داخل بوده و مشخصات طراحی آن(به عنوان مثال ضرایب آیرودینامیکی که در تحلیل تأثیرات نصب تجهیزات روی بدنه بسیار مهم می‌شود) موجود و دست طراحان برای ایجاد قابلیت‌های مد نظر کاربر باز است. افزودن به تعداد پی-3های کشور با توجه به تحریم نظامی چند ده ساله کشور تقریباً ناممکن بوده اما ایران-140 به عنوان یک محصول تولیدی کشور به تعداد لازم قابل تولید است.همچنین برخی کاستی‌های احتمالی آن با توجه به تعداد بالاتر قابل بکارگیری و امکان بهسازی و ارتقاء در آینده، جبران شده و بومی بودن آن نیز باعث می‌شود تا استفاده از آن در پایگاه‌های مختلفی ممکن شود در حالی که همگی پی-3های نهاجا که منابع خارجی تعداد آنها را 3-4 فروند(از 6 فروند اولیه) تخمین می‌زنند در یک زمان در دسترس نبوده و همگی در یک پایگاه در عمق کشور مستقر هستند. بعلاوه تجهیز هواپیماهای رزمی نهاجا به موشک‌های ضد کشتی و همچنین شناورها و زیرسطحی‌ها به موشک و اژدر نیاز به مسلح بودن هواپیماهای گشت دریایی کشور را تا حدود زیادی مرتفع می‌کند بنابراین از این بابت ضعفی برای مجموعه نهاجا بوجود نمی‌آید.ایران-140 دریایی با توجه به نصب گستره وسیعی از تجهیزات ساخت داخل و تولید بومی آن قطعاً توانایی نظارت و شناسایی کشورمان را هم در سطح و هم زیرسطح دریا به طور قابل توجهی افزایش خواهد داد و اثبات عملی دیگری بر توانایی‌های متخصصان داخلی کشورمان و عزم آنان برای غلبه بر تحریم‌های قدرت‌های قعلی و مستبد دنیا دارد.